Köprü Anasayfa

Sivil Toplum & İletişim

"Bahar 2005" 90. Sayı

  • Bir Sivil İtaatsizlik Örneği Olarak Bediüzzaman Said Nursi

    Bediuzzaman Said Nursi as an Example of Civil Disobedience

    Sadık Yalsızuçanlar

    İrfani geleneğin modern zamanlarda en özgün ve en zengin külliyatını ortaya koymuş ve yaşamıyla da eserini güçlendirmiş ve desteklemiş olan Bediüzzaman Said Nursi, kendisini, adına dünya denen bu geçitte bir yolcu gibi hissederek yaşamıştı. İnsan bir yolcudur, diyordu; ruhlar aleminden, ana rahminden, dünyadan, kabirden ve berzahtan geçen ve sonsuzluğa doğru yürüyen bir yolcudur. Dünya yaşamı, bu uzun yolculuğun kısa bir bölümüdür. Hadis, dünya hayatı için, 'bir yolcunun, çölde gezerken, bir ağacın gölgesinde birkaç saat konaklamasıdır' der. Bediüzzaman'ın yaşamı, gerçekten de bu Peygamber (sav) sözünde ifadesini bulan metaforun kamil anlamıyla gerçekleştiğini gösterir. O'nun, Tarihçe-i Hayat'ı okunduğunda görülecektir ki, çağımızda da 'insan-ı kamil' vardır ve marifet denilen İlahi hikmete sahip arif-i billahlar kalkış gününe değin yeryüzünde, Allah'ın halifesi olmayı sürdüreceklerdir. İbn Arabi'ye izafe edilen bir rivayette (gerçi bunu Hz. Mevlana'ya izafe edenler de vardır) şöyle denir: Yeryüzündeki şeyler (nesneler), bir insanın parçalarıdır. Kimdir bu? Kamil insandır. Yani Allah'ın kendisine hikmet bağışladığı kimsedir. Aziz Nesefi, bunu şöyle formüle eder: Allah, kulunu ilkin abid kılar. Bu düzeydeyken ibadet konusunda duyarlı ve çabalıdır. Sonraki düzey, zühd mertebesidir. Bu düzeye erişen kişinin gönlüne Allah'a kulluktan başka bir şey düşmez. Bir sonraki düzey marifet makamıdır. İlahi bilgiye mahzar olan kişinin kalbi, artık gayrdan arınmış ve 'hane sahibinin teşrifine hazır hale gelmiş'tir. Çünkü hane mamur olmadan, ev sahibi gelmez. Marifet ve hikmeti elde eden, Kur'an'ın ifadesiyle, 'çok hayrı elde etmiştir.' Bu makama erişen arif-i billahın kimisi ise seçilir ve ona kutbiyyet verilir. Kutup düzeyi, bir bakıma dünyanın çekim kutbu anlamına da gelir. Bu seçkin kişiler, hadis rivayetlerinden öğrendiğimize göre, yüzyılda bir gelir. İşte kendi çağının çekim kutbu olması bakımından Bediüzzaman da böylesi seçkinlerdendir. Onunla çağdaş olup, özellikle Kuzey Afrika ve Ortadoğu'nun kimi bölgelerinde İslami aydınlanmanın öncüsü olmuş nice irfan ehli vardır. Lakin kimin kutbiyyet düzeyine eriştiğini Allah bilir. Henüz yaşamının baharında, gençlik günlerinde ateşin zekası ve İslami sorunlara ilişkin derin vukufiyeti, Said Nursi'ye 'Bediüzzaman' adını kazandırmıştır. Başkalarının yüklediği bu isme herhangi bir itirazı olmamış, aksine, onu bir ön ad olarak kullanmıştır. Bedi, Allah'ın güzel adlarındandır ve 'yaratışı güzel olan' anlamına gelir. Çağın güzeli, seçkini anlamında bir isme kavuşan Bediüzzaman'ın tüm yaşamı boyunca, bu lakabın onurunu taşıdığı her türlü tartışmanın üzerindedir. Bediüzzaman, Osmanlı'nın inkiraz günlerine, ulusal mücadeleye, yeni devletin oluşumuna ve çok partili yaşama tanık olmuştur. Onun gizemli yaşamı, bir geleneğin küllerinden yeni bir hayatın kurulma umutlarına, çok geçmeden bu umutların kimini boşa çıkaracak olan ve kendisi açısından bereketli ama bir o kadar da çileli olan zulüm ve baskının gölgesindeki günlere değin inanılmaz bir zenginlikte geçmiştir. Çocukluk ve ilkgençlik yılları, Bitlis ve çevresindeki medreselerde; gençliğinin bir kısmı Güneydoğuda kimi yerlerde ve aşiretler arasında, sonradan İstanbul, kısa bir süre Ankara ve tekrar Doğu'da idrak edilir. Çocukluğu birkaç rivayet dışında (Şahiner'in ve Badıllı'nın kapsamlı çalışmalarına rağmen) sisler arasındadır. Gençlik döneminde birkaç Nakşi bilgin ve şeyhin telkinlerine mazhar olmuştur. Çoğu mollanın on beş yirmi yılda ulaştığı düzeye, üç dört ay gibi kısa bir sürede ulaşmış ve İslam düşüncesinin en kadim ve derin kaynaklarına uzanabilmiştir. Bediüzzaman'ın çoğu yorumlarında etkisini hissettiren Zemahşeri, Suyuti ve Sekkaki gibi düşünür ve bilginleri, İmam-ı Rabbani, İbn Farıd, Hz. Mevlana, İbn Arabi ve Abdulkadir-i Geylani gibi arifleri gençlik döneminde kısa bir sürede okuduğu artık biliniyor. Bize bu alanda, 'Risale-i Nur'un Kudsi Kaynakları' adıyla oldukça kapsamlı ve titiz bir çalışma sunan Abdulkadir Badıllı'ya göre (o da gençlik döneminde Bediüzzaman'ı tanıma onuruna ermiş ve ondan çeşitli telkinler almış, iltifatını kazanmıştır. İlk görüşmelerinde, Badıllı'nın adını sorup Abdulkadir olduğunu öğrenince, Bediüzzaman, 'ben Abdulkadir ismiyle çok ilgiliyim' demiştir. Şerif Mardin'in de belirttiği üzere, Bediüzzaman, hem Nakşi hem de Kadiri şeyh ve bilginlerden dersler almış, sonradan o gürbüz geleneğin eserlerini bizzat mütalaa imkanı bulmuş ve kendisini o zincirin bir halkası olarak ifade etmiştir) Üstad'ın düzenli olmayan ama olağanüstü yoğun ve derin bir öğrenim süreci vardır. Bu süreçte gerek kelam, gerekse tasavvuf geleneğinin başlıca eserlerini okumuştur. Kamus-ı Okyanus'u 'sin' maddesine değin kısa bir sürede ezberlediğini bizzat kendisi aktarır. Ulusal mücadele günlerinde yurdun kurtuluşu yolunda olumlu katkıları olmuş, öğrenci ve dostlarından oluşan bir milisin başında Ruslara karşı savaşmış ve tutsak düşerek, bir süre Kosturma'da esir kampında kalmış, ardından firar ederek Avrupa üzerinden İstanbul'a dönmüştür. Yaşamının yine sisler arasındaki bu bölümüne ilişkin elimizde Ricalar başlığı altında yazdıkları dışında herhangi bir belge yoktur. Ne ki, Bediüzzaman'ın otobiyografik metinleri olan; şiirsel, etkin ve içtenlikli bir anlatıma sahip bu metinlerinden O'nun tutsaklık günlerini nasıl bir ruh hali içinde geçirdiği açıkça görülebilir. Savaşta gösterdiği üstün çaba, yaralı bir halde iki gün boyunca su içinde saklanması, esir kampını denetlemek üzere gelen Rus komutanı karşısında ilmin izzetini korumaya yönelik korkusuz tutumu, konuya ilişkin çalışan herkesçe teslim edilmektedir. Ne var ki, yıllar sonra İç Anadolu'nun izbe bir kasabasındaki tutukevinin hücresine kapatıldığı ve kelimenin tam anlamıyla bir lanetli, bir vebalı muamelesi gördüğü günlerde, Kafkas cephesindeki bu çabalarını da hatırlatarak bir layihasında şöyle diyecektir:

    'Meşru olmayan bir sevginin sonucu, merhametsiz bir düşmanlıktır' kuralı gereğince adil olan İlahi kader, layık olmadıkları halde eğilim duyduğum dünya ehlinin zalim eliyle bana azap veriyor. Ben de buna layık olduğumu düşünüyorum. Çünkü, Birinci Dünya Savaşı'nda gönüllü alay komutanı olarak iki yıl çarpıştım. Ordu komutanıyla Enver Paşa'nın övgüleri altında değerli öğrencilerimi, dostlarımı feda ettim. Yaralanıp esir düştüm. Tutsaklıktan döndükten sonra, Hutuvat-ı Sitte gibi kitaplarımla kendimi tehlikeye atıp, İngilizlerin İstanbul'u işgali altında onların başına vurdum. Şimdi beni işkenceli bir esarette tutanlara yardımcı oldum. İşte onlar bana, bu çabalarımın karşılığı olarak zulmediyorlar. Rusya'da üç yıl, tutsaklığımda çektiğim sıkıntıyı, burada bu dostlarım bana üç ayda çektirdiler. Oysa Ruslar beni Kürt gönüllü kumandanı olarak, Kazakları ve tutsakları kesen gaddar biri gibi görüyorlardı. Buna rağmen, beni iman derslerinden yoksun bırakmadılar. Doksana yakın tutsak subaya ders veriyordum. Bir kezinde Rus komutanı geldi, dinledi. Türkçe bilmediğinden siyasi ders sandı, bir defa engelledi, sonra özgür bıraktı. Kışlada bir odayı mescit haline getirdik. İmamlık yapıyordum. Hiç karışmadılar. Oysa buradaki dostlar, vatandaş ve dindaşlarım, kendilerinin imanına ve ahiretine hizmet etmeye çalıştığım kişiler, hiçbir geçerli neden yokken beni altı yıldır sıkıntılı bir tutsaklık altında tutuyorlar. Belgem olmasına rağmen, kendi imkanlarımla onardığım ve imamlık yaptığım mescide bile gitmeme izin vermiyorlar. Kimseyle haberleşemiyorum. Yanıma bir yakınım veya dostum gelemiyor. Öğrencilerimin görüşmesine müsaade etmiyorlar. Beni cemaat sevabından yoksun bırakmak için, hücremde iki kişiye imam olmamı bile çok görüyorlar. İstemediğim halde biri benim için 'iyidir' dese ona etmedik zulmü bırakmıyorlar. İşte böyle bir durumda, Allah'tan başka kime başvurulur? Hakim, aynı zamanda savcı olsa, kimi kime dava edeceğiz? Hey bedbahtlar, ben size ne yaptım? İmanınızın kurtulmasına ve ebedi mutluluğunuza hizmet ediyorum. Demek, hizmetim halis olmamış ki, geri tepiyor, siz, buna karşılık her fırsatta beni incitiyorsunuz. Kuşkusuz sizinle büyük mahkemede görüşeceğiz!

    Bunları yazdığı dönem, Bediüzzaman'ın yaşamının en çileli günlerine tekabül eder. Eşref Edip'e verdiği mülakatta belirttiği üzere, 'milletin imanını selamette görme' dileğiyle iman ve Kur'an'ın gerçeklerini yazdığı ve yaydığı için, devlet tarafından acımasız biçimde cezalandırılmış, bir kalkışma veya iktidarı ele geçirme niyeti içerisinde olduğu öngörüsüyle ya sürgün edilmiş veya tutuklanmıştır. Tutuklu olduğu zamanlarda da yasalardan doğan hakları elinden alınmıştır. Özellikle Afyon hapsi, Bediüzzaman'ın hayatında bir dönüm noktasıdır. Burada soğuk ve nemli bir hücrede defalarca zehirlenmiş, ölüme terkedilmiş, öğrenci ve dostlarından kimseyle görüştürülmemiş, günlerce yarı baygın bir biçimde bırakılmıştır. Nietzsche'nin dediği gibi, 'Öldürmeyen yara insanı daha güçlü kılar.' Bediüzzaman'da bu kural sürekli işlemiştir.

    Milli mücadeleye ilişkin olumlu bir fetva yayınlamış, ülkenin işgalden kurtarılmasına kişisel olarak katkıda bulunmuştur. Cepheler düşmandan arındıktan sonra, yeni devletin ve meclisin oluşumunda Ankara'ya çağrılmıştır. Burada kendisine, mebusluk, şark umumi vaizliği ve başka kimi görev ve ünvanlar önerilmiştir. Fakat Bediüzzaman, tıpkı devrim sonrası Küba'sında kendisine sanayi bakanlığı önerilince geri çeviren ve tekrar Bolivya dağlarına dönen Che gibi, teklif edilen bu türden resmi görevlerin tümünü reddetmiştir. Meclis'te yaptığı konuşmada, iman ve namazın değerine ve vazgeçilemezliğine vurgu yaptığı için kınanmış, devletin önerilerini elinin tersiyle ittiği içinse yadırganmıştır. Sanırım yeni devletin kurucu aktörlerinin Bediüzzaman'a ilişkin kuşku ve kaygıları bu tutumuyla birlikte güçlenmeye başlamıştır.

    Bediüzzaman, evrensel bir hidayet çağrısı olan İslam'ın hakikatlerinin bir resmi kurum marifetiyle ders verilmesini ve neşrini doğru bulmaz. Bugünkü Diyanet yapılanmasına da yöneltilmiş olan bir eleştirisinde şöyle der:

    Hak ve hakikat tekel altına alınamaz. İman ve Kur'an nasıl inhisar altına alınabilir? Siz, dünyanızın yasalarını ve kurallarını tekelinizde tutabilirsiniz. Ama imanın hakikatlerini ve Kur'an'ın ilkelerini, ücret karşılığında ve resmi bir biçimde, dünyevi işler gibi yürütemezsiniz. İlahi bir bağış olan o sırlar, içtenlikli bir biçimde, temiz niyetle, dünyadan ve nefsin zevklerinden uzaklaşarak elde edilebilir. Üstelik sizin o resmi daireniz, memleketteyken beni vaiz olarak tayin etti, kabul ettim ama maaşını almadım. Elimde vaizlik belgem var. Bu belgeyle dilediğim yerde dini gerçekleri anlatabilirim. Benim sürülmem tümüyle haksızdır. Ayrıca yazdığım iman hakikatlerini, ben doğrudan doğruya nefsime hitaben ifade etmişim. Herkesi çağırmıyorum. Belki ruhu muhtaç ve kalbi yaralı olanlar, Kur'an'ın şifa verici hakikatlerini arayıp buluyorlar.

    Modernleştirici aktörlerin ne türden bir toplumsal dönüşümü öngördüklerini o zaman sezen Bediüzzaman, uyarıcı görevini yaptıktan sonra, kendileriyle toplumsal ve ahlaki idealleri uyumlu olmayan bu yeni kadronun önerilerini reddederek tekrar Van'a döner. Bu dönüş, O'nun manevi yaşamında yeni bir evrenin de başlangıcına işaret eder. Gençlik döneminde dini ya da felsefi ayrımı yapmaksızın çeşitli okumalar yapan ve modern bilimin verileriyle dini uyumlu hale getirme çabasında olan Bediüzzaman, giderek bu tutumundan vazgeçer. İslam ve Kur'an'ın çevresindeki surların yıkılacağına ilişkin bir düş görür. Bu vakıasında, Kur'an'ın icazının kendi kendisini koruyacağını öğrenir ve şöyle der: Bu zamanda, bu hizmetin sırrına mazhar olacağımı anladım. Bu, O'nun bir bakıma ikinci evresinin başlangıç işaretidir. Bu vizyonunda Bediüzzaman, yeni hayatın kurgulanmasında alabildiğine pozitivist ve rasyonalist davranılmakta olunduğunu görmüştür. Aydınlanma projesinin model alındığı bu modernleşme süreci, aslında Osmanlı'nın son döneminde başlamıştır. Cumhuriyet seçkinleri bu geleneğin devamcısıdır. Fakat modernleşme çabaları yaşamın tüm alanlarına devletin aşırı biçimde müdahalesiyle farklı bir mecraya kavuşur. Giyim kuşamdan alfabeye, öğrenim hayatından edebiyata, hemen tüm alanlar modernleştiriciler eliyle yeniden kurgulanır ve düzenlenir. Bu süreç içerisinde olup bitenlere seyirci kalmayan Bediüzzaman'ı, kimi sürprizler beklemektedir. Devrimlere yönelik bazı kıyamlar da bahane edilir ve sonunda beklenen gerçekleşir.

    Bediüzzaman, yeni kadronun boy hedefidir artık. Kendisini insanın sonsuz mutluluğuna adayan bu çilekeş arifin yaşamı, bu andan itibaren bir zindana dönüşür. Benim açımdan en ilginç olan şey, Bediüzzaman'ın 'sistem'le ilişkisidir. Bu, bize modern zamanlarda bir model sunabilir. Ama ne yazık ki, Risale-i Nur hareketine ilişkin çalışan araştırmacılar, Bediüzzaman'ın bu yönüne karşı ihmalci davranmışlardır. Hapis ve sürgünlerle dolu yaşamı, aynı zamanda modern zamanların gerçek bir arif-i billahının hayata ve yaşadığı ülkenin rejimine karşı aldığı tutum bakımından da hayli ilginçtir. Risale-i Nur'un 'imani' olarak nitelenen metinlerini Bediüzzaman ya sürgün veya tutukevindeyken yazmıştır. Öğrencilerinin de belirttiği üzere, O nereye sürülse, ardından O'na yaşamı zindan edecek bir resmi görevli o kente gönderilmiştir. Erki ellerinde tutan ve bu yetkiyi muhalif olanı ezmekte, halka zulmetmekte kullanan tüm iktidar aktörleri, bu kamil insanın yaşamını zehir etmek için ellerinden geleni yapmışlardır. Bediüzzaman, iman esaslarının yaralandığı ve dinin ilkelerinin zaafa uğradığı, hayatın alabildiğine dünyevileştirildiği bu dönemde tüm çabasını, bu yönde yoğunlaştırır. Bu yüzden Risale-i Nur'un gövde metinleri, ahiret, haşir, tevhit, adalet ve peygamberlik gibi temalara özgüdür. Ötebilgisinin uğradığı zaaf karşısında Bediüzzaman, bir kelamcı gibi davranarak, inanç ilkelerini yeniden yazmış ve anlatmaya koyulmuştur. Bediüzzaman'ı 'yeni-kelamcı' olarak nitelemek yanlış olmaz, fakat O'nun aynı zamanda zengin içsel yaşantısı göz önüne alınırsa, tasavvuf geleneğinin de dışında olmadığı söylenebilir. Bediüzzaman'ın sözlüğünün, yine kendinin 'İslam'ın mucizesi' olarak nitelediği İbn Arabi'nin metafiziksel imajinasyonuyla şaşırtıcı bir benzerliği vardır. Barla'da dağa yakın bir evde yalnız yaşadığı veya Başit veya Erek dağının doruğunda bir ağacın üzerinde bulunduğu sıralarda, tam bir uzlet ve halvet hali içinde sürekli evrad ve ezkarla meşgul olduğu bilinmektedir. Nakşi ve Kadiri geleneğinin ve kendisine üstad edindiği İmam-ı Ali'nin (ra) dualarını, Hz. Peygamber'in münacatlarını, Cevşenü'l-Kebir'i ve Kur'an'ı sürekli okuması, akşam namazından sonra kimseyle görüşmeyip yalnız bir durumda devamlı zikirle meşgul olması da gösterir ki, O, bir kelamcı olduğu kadar bir sufidir de. Fakat tasavvufi geleneğin gittikçe güçsüzleştiği, pozitivizmin tasallutunun arttığı bir dönemde artık 'tarikat'ın da adabının kaybolmaya yüz tuttuğunu belirtmekten geri durmamıştır.

    Bediüzzaman'ın İmam-ı Rabbani'ye yakınlığı kelamcı yönünü, İbn Arabi'ye olan ilgisi de tasavvufi boyutunu gösterir. Risale metinlerine alttan alta egemen olan bu iki nitelik, bu geleneklerin temel argümanları bilinmeden fark edilemez. Bediüzzaman'ın açıktan veya ima yoluyla yaptığı göndermeler ya Kur'an ve hadise veya bir kelam ya da tasavvuf kaynağına çıkar. Bu imaları izlediğimiz zaman, O'nun hem ilahi bir ilhamla hem de inanılmaz bir terkipçi tutumla davrandığını görürüz. Bediüzzaman'dan tasavvufa ilişkin olumsuz görüşler çıkarmak veya sadece kelam geleneğine O'nu hapsetmek, en hafif ifadesiyle bilgisizliktir. Zira dinin 'büyük caddesi' olarak nitelediği o ezeli ve ebedi yolda kendinden önce yürümüş olan her arifin bir gölgesi vardır Külliyat'ta. Bediüzzaman, büyük bir meclise, bir irfan ve hikmet topluluğuna girdiğinin farkındadır ve oradan konuşmaktadır. O meclisin adabı gereğince, 'hakkın hatırını yüce tutar' ama, kendisi gibi o yolda yürüyenlerin hukukunun gerektirdiği biçimde konuşur. Mağribli büyük bilge İbn Arabi'den söz ederken kimi zaman Muhyiddin İbnü'l-Arabi der, kimi zaman sadece adını söyler. Bazen Hz. Mevlana der bazen Celaleddin diye seslenir. Bu, onlar arasındaki adabın ve hukukun gereğidir. Ne var ki, eleştirilerini de yöneltmekten geri durmaz.

    Bediüzzaman'ın yaşamında yeni devletin teşekkül günleri ikinci evreye tekabül eder. Bu dönemde acımasız biçimde hırpalanır ve cezalandırılır. Risale metinlerinin henüz belirmeye başladığı bu dönem, O'nun, Afyon hapsinden çıkana değin sürecektir. Buna bir bakıma İkinci Said dönemi denebilir. Tıpkı Gazzali'de, İbn Arabi'de ve daha pek çok arif de olduğu gibi O'nda da, manevi yaşam birkaç döneme ayrılır. Her dönemde farklı düzey ve manevi makamlara ulaşır, yeni menzillere girer. Bunu, metinlerden olduğu kadar mektup ve lahikalarından da izlemek mümkündür. Hayatının en şiddetli zulme uğramış olduğu döneminden, yani Afyon hapsinden çıkınca Ayetü'l-Kübra'yı bu kez Türkçe olarak yeniden yazar. Ayetü'l-Kübra, bir bakıma Bediüzzaman'ın seyrü sülukudur. En azından manevi seyrinin tanığıdır. Öyle sanıyorum, Risale'nin en derin ve en özgün metni olarak Ayetü'l-Kübra'nın çözümü yapılsa, bu büyük bilgenin bize neyi anlatmak için bir ömrü harcadığı sorusu tümüyle cevaplanabilecektir. Bediüzzaman'ın yaşamı, her yönüyle ve boyutlarıyla, bir model olma özelliğini korumaktadır. Bugün modern dünya ile hâlâ netameli ve sorunlu bir ilişkiyi sürdüren Müslümanlar açısından bunun ne denli kritik bir mesele olduğu ortadadır. İktidarla ilişkisi bakımından Müslümanların O'nun yaşamında ortaya koyduğu tutumu dikkate almaksızın sağlıklı bir davranış biçimi üretebilmeleri güç görünüyor. İkinci Said diye adlandırılan bu dönem, Bediüzzaman'ın hayatının en uzun evresini teşkil eder. Risale-i Nur'a ve öğrencilerine yönelik ceza davaları birbirini izler. Nefiyler, hapisler, tecritler ve mahkemelerin ardı arkası kesilmez. Aynı metne onlarca kez dava açılır. Kaziyeye dönüşen kararlar hiçe sayılır. Tümüyle keyfi bir uygulama sürüp gider. Bediüzzaman'ın bu dönemde yazdığı bir itiraz dilekçesinde, 'cebri-yi keyfi-yi küfriye cumhuriyet namı'nın verildiği ve 'istibdata hürriyet adının takıldığı'nı belirtmesi son derece önemlidir. Bu, O'na ve dostlarına yönelik zulmün boyutlarını göstermesi bakımından dikkate değerdir. Çünkü en şedid baskılara maruz kalmasına, en kanunsuz uygulamalara muhatap olmasına rağmen Bediüzzaman, sükunet ve tevekkülü elden bırakmamış, bu operasyonu yürütenlere beddua bile etmemiş, öğrencilerine, 'sakın benim intikamımı almayınız' demiş ve onlara sürekli 'müsbet hareket etmeyi' öğütlemiştir. Bediüzzaman, 'birisinin hatasıyla başkası sorumlu tutulamaz' ilkesini fazlaca önemsediğinden, kendisine yapılan zulme karşı benzer bir yöntemi kullanmaktan özenle kaçınmıştır. Haksızlık yapanlara beddua etmesi halinde, masum çocuklarının ve yakınlarının bundan zarar görebileceğini düşünmesi ve 'şefkat mesleği'nden hiçbir şekilde ayrılmaması, O'nu, çağdaşı pek çok alim ve ariften farklı kılar. Bir risalesinde batıya ilişkin bir ayrıma giden ve her türden çirkinliğin kaynağı olarak gördüğü boyuta yönelik köktenci eleştirilerde bulunan Bediüzzaman, bir başka yerde, Müslümanların niçin zillete düçar olduklarını şöyle açıklar, 'ya Avrupa kafir zalimleri veya Asya münafıkları ya çalar veya gaspediyor.' Bu türden sert ifadelere az rastlanır Külliyat'ta. Tutukevleri, nefiy ve tecritler içinde geçen bir çeyrek ömür. Bu, aynı zamanda adına Nur Risalesi denilen o muazzam külliyatın da oluşum dönemidir. Bediüzzaman, eserinin büyükçe bir kısmını bu dönemde yazar. Bunu da bulunduğu mekanın koşulları ne olursa olsun gerçekleştirir. Eserin ilahi bir esin ve aydınlanma biçiminde ortaya çıktığında kuşku yoktur. Bediüzzaman'ın bu döneminde, 'sistem'le ilişkisine dair kimi ipuçlarını mektuplarında bulabiliyoruz. Bunlardan birkaçını yalınlaştırarak buraya alıyorum. Bunu yapmaktaki amacım, O'nun genelde dünya, özelde sistemle ilişkisine dair zihnimizde sağlıklı bir düşüncenin oluşmasına zemin hazırlamaktır. Çünkü, O'nun bu yönüne ilişkin yapılan yorumların çoğu, spekülasyondan öteye geçmiyor ve birincil kaynaktan beslenmiyor:

    Siyaseti terk edip dünyadan soyutlanmış bir halde, bir dağın mağarasında ötedünyayı düşünürken, beni zorla oradan çıkarıp sürgüne gönderdiler. Her işi hikmetli olan ve merhametine son olmayan Yaratıcı’m, o sürgünü benim için rahmet ortamına dönüştürdü. Güvensiz ve ihlası bozacak sebeplere maruz o dağdaki inzivayı, güvenli ve istenlikli biçimde Barla'nın dağlarındaki yalnızlığa çevirdi. Rusya'da tutsak iken bir düşüm vardı, ömrümün sonlarında bir mağaraya çekilmek. Rahman ve Rahim olan rabbim, Barla'yı bana mağara yaptı ve halvetin güzelliğini bağışladı. Ne var ki, Barla'da benimle ilgili olan birkaç kişide kuşku hastalığı vardı. Güya benim rahatımı düşünüyorlardı. Bu vehim nedeniyle kalbime ve Kur'an'a olan hizmetime zarar verdiler. Dünya ehli, sürgün edilmiş olan herkese belge verdiği ve cinayet işlemiş olanları da tutukevinden çıkardığı halde bana zulüm olsun diye vermediler. Merhamet'i sonsuz olan Rabbim, Kur'an hizmetinde fazlasıyla çalıştırmak ve Sözler adıyla Kur'an'ın nurlarını yazdırmak için, gürültüsüz bir biçimde beni bu gurbette bırakıp, hakkımda büyük bir merhamet takdir etti. Dünya ehli dünyalarına karışabilecek bütün etkili ve güçlü liderleri ve şeyhleri, kasaba ve şehirlerde bırakıp, yakınları ve tanıdıklarıyla görüşmeye izin verdiği halde, beni zulmen ayırarak bir köye gönderdi. Hiçbir yakınım ve dostumla görüşmeme izin vermediler. Benim Merhametli Halık’ım, o tecridi hakkımda büyük bir rahmete çevirdi. Kur'an'ın feyzini almamı sağladı. Başlangıçta iki yıl içerisinde iki sıradan mektup yazdığımı görmüşlerdi. Şimdi bir ayda, birkaç konuğun sadece ahiret için yanıma gelmesini hoş görmediler. Rabbim, o zulmü hakkımda merhamet vesilesi kıldı. Bu üçaylarda doksan yıl manevi bir ömrü kazandıracak biçimde bir halveti bağışladı. Ben, kaderin mahkumuyum, dünya ehlinin değil. Kadere başvuruyorum. Ne zaman izin verirse, rızkımı ne vakit keserse o zaman giderim. Başa gelen her şeyde iki hikmet gizlidir: Biri görünen, diğeri gerçek. Dünya ehli neden oldu, beni buraya getirdi. İlahi kader ise, gerçek nedendir, beni burada yalnızlığa mahkum etti. Dıştan görünen sebep zulmetti, kader ise her zaman olduğu gibi adalet etti. İlki şöyle düşündü, 'Bu adam aşırı biçimde ilme ve dine hizmet eder, belki dünyamıza da karışır.' Bu düşünceyle beni sürüp, üç yönden şiddetli zulmetti. İlahi kader ise, benim için gördü ki, hakkıyla ve içtenlikle ilme ve dine hizmet edemiyorum, böylece beni bu sürgüne mahkum ederek, zahiri sebebin zulmünü hakkımda rahmete dönüştürdü. Madem sürülmemde kader hakimdir ve o daima adildir, o halde ben de ona başvuracağım. Başlarını yesin, dünyalarını tümüyle terk ettiğim ve ayaklarına dolaşsın, siyasetlerini büsbütün bıraktığım halde, bana karşı yüzlerce anlamsız kuşku beslediler. Onlara başvurarak bu kuşkularını desteklemek istemiyorum. Uçları yabancıların elinde olan dünya siyasetine karışma yönünde en küçük bir arzum olsaydı, değil sekiz sene belki sekiz saat kalmayacak, kendini gösterecekti. Oysa sekiz yıldır bir kez bile gazete okuma isteğim olmadı. Dört yıldır burada gözetim altında bulunuyorum, hiçbir işaret belirmedi. Demek ki, Kur'an hizmetinin bütün siyasetlerin üzerinde bir yüceliği var, böyle olunca insan, çoğu yalancılıktan ibaret olan dünya siyasetine tenezzül etmek istemiyor. Onlara başvuruda bulunmamamın ikinci nedeni ise şudur: Haksızlığı hak sanan kimselere karşı hak iddia etmek bir tür haksızlıktır ve hakka saygısızlıktır. Bu türden bir haksızlığa düşmek istemem. Kur'an'a olan hizmetim beni kesin bir biçimde siyaset dünyasından uzak tutuyor. Hatta zihnimin en uzak bir köşesine bile ulaşamıyor. Onlardan korkmuyorum. Dünya ile, ölümüm dışında herhangi bir ilişkim yok. Çoluk çocuğum, malım mülküm, soylu bir hanedanım da yok. İkiyüzlü bir yalancı ünden ibaret olan dünyanın şan ve şerefinin korunmasına değil, kırılmasına neden olanlara ise minnettar olurum. Bir tek ölümüm kalıyor. O ise Celal sahibi olan Rabbimin elindedir. Kimin haddi var ki, zamanı gelmeksizin ona karışabilsin? İzzetli bir ölümü, aşağılık bir yaşama tercih ederim. İnsanlığın hayatı bir yolculuktur. Bu zamanda Kur'an'ın ışığıyla gördüm ki, o yol bir bataklığa saplanmıştır. Pis ve dayanılmaz kokulu çamur içerisinde, insanlık kafilesi düşe kalka gidiyor. Bir kısmı esenlikli bir yolda yürürü. Ama çoğunluğu, o pis ve iğrenç kokulu çamurda, karanlık içinde gidiyor. Yüzde yirmisi, sarhoşluk nedeniyle çamuru misk ve anber sanarak yüzüne gözüne bulaştırıyor. Geri kalanı ise, bataklıkta olduğunu anlıyor, ama esenlikli yolu göremiyor. Bunun iki çaresi var: İlki, topuzla o sarhoşları ayıltmaktır. İkincisi ise ışık göstermekle geri kalanların esenlikli yola çıkmalarını sağlamaktır. Bakıyorum yirmiye karşı seksen kişi elinde topuz tutuyor. Bir elinde sopa diğerinde ışık olduğundan, görenlerin güvenini kazanamıyor. Şaşkın yolcular, 'acaba bizi ışıkla kendine çağırıp topuzla vuracak mı?' diye korkuyor ve çekiniyorlar. Ben, Kur'an'ın aydınlığına ulaşmak için, 'şeytandan ve siyasetten Allah'a sığınarak' siyaset topuzunu atıyor, iki elimle nura sarılıyorum. Görüyorum ki, siyasi rüzgarlarda sürüklenen insanlar arasında o ışığa muhtaç ve ilgi duyanlar var. Onları nura kavuşturabilmek için siyasetten tümüyle soyutlanmak gerekiyor.'(…) 'Dünya ehli, 'sen' diyor, 'bizi seviyor ve beğeniyor musun, seviyorsan eğer niçin bize küsüyor, karışmıyorsun? Beğenmiyorsan demek ki, bize karşısın, biz, karşıtlarımızı ezeriz.' Cevaben derim ki, 'ben değil sizi, belki dünyanızı sevseydim, dünyadan çekilmezdim. Ne sizi ne de dünyanızı beğeniyorum. Fakat karışmıyorum. Benim amacım başka, başka noktalar kalbimi doldurmuş. Sizi ve dünyanıza ilişkin şeyleri düşünmeme engel oluyor. Sizin göreviniz, ele bakmaktır, kalbe değil. Çünkü yönetim ve güvenliğinizi düşünüyorsunuz. El karışmıyorsa ne hakkınız var ki, 'bizi kalbiniz de sevsin' diyorsunuz? Ben, nasıl bu kışta baharı istiyor, ama irade edemiyorum. Öyle de, dünyanın düzelmesini diliyor ve dua ediyorum fakat iradem buna yetmiyor, elimden bir şey gelmiyor.' Sonra, 'çok belalar gördük, kimseye güvenimiz kalmadı, senden nasıl emin olabiliriz?' diyorsunuz. Önce belirttiğim noktalar size güven vermekle birlikte, öğrenci ve yakınlarım arasında, beni dinleyenlerin içinde taşkın olaylar içinde dünyanıza karışmadığım halde, gurbet diyarında, yalnız, kimsesiz, güçsüz, bütün ilgileriyle ötedünyaya yönelmiş, haberleşme imkanları yok edilmiş, herkese yabancı, kimseyle görüşmeyen bir insan, anlamsız ve sonuçsuz biçimde tehlikeli dünyanıza karışabilir mi? Bunu yapmak için bir çılgın olmak gerekmez mi? Sonra şöyle diyorsunuz, 'bizim uygarlık anlayışımızı, hayat tarzımızı ve giyinme biçimimizi niçin kabul etmiyor ve uygulamıyorsun?' Hey efendiler, bana ne hakla hayat tarzınızı öneriyorsunuz? Beni medeniyetin haklarından uzaklaştırdınız. Haksız olarak beş yıldır bir köyde, hiçbir haberleşme imkanı olmaksızın zorla tutuyorsunuz. Her sürgüne, yakınları ve dostlarıyla görüşme imkanı verdiğiniz halde, beni burada dünyadan tümüyle soyutladınız. Demek ki beni milletin bir bireyi ve yönetiminden sorumlu olduğunuz halkın üyesi olarak görmüyorsunuz. O halde bana nasıl yasalarınızı uygulayabilirsiniz? Dünyayı bana zindan ettiniz. Zindandaki bir adama böyle şeyler teklif edilir mi? Siz bana dünyanın kapısını kapattınız, ben de ahiretin kapısını çaldım. Allah'ın rahmeti kapıyı açtı. Öte dünyanın kapısında bulunan birine, dünyanın karmakarışık kurallarına önerilir mi? Beni ne zaman özgür bırakır, dilediğim yere arzu ettiğim biçimde gitmeme imkan verilirse, o zaman sizin yasa ve kurallarınıza uyarım. Sonra tuhaf bir iddiada daha bulunmuş ve 'bize, dinin yargılarını ve İslami gerçekleri anlatacak resmi bir kurumumuz var. Sen hangi hakla dini telkinde bulunuyorsun? Madem sürgünsün, böyle işlere de karışmamalısın' demişsiniz. Benim kimi dostlarım, dünya ehli bana kuşkulu baktığı için onlara hoş görünmek amacıyla benden kaçıyor süsü veriyor. Oysa kurnaz dünya ehli bunun içyüzünü bildiğinden onları aşağılıyor. Ben de derim ki, ey ahiret dostlarım, benim Kur'an'a hizmet edişimden ötürü benden kaçmayın. Benden size zarar gelmez. Eğer bu yüzden bir belaya uğrasam, siz benden kaçınarak kurtulamazsınız. Böylece tokadı hak etmiş olusunuz. Bu sürgün günlerimde görüyorum ki, siyaset bataklığına düşmüş bazı insanlar, bana düşmancasına bakıyorlar. Sanki ben de onların ilgilendikleriyle ilgiliymişim gibi. Hey efendiler, ben imanla ilgiliyim. Karşımda imansızlık akımı var. Başka işlerle herhangi bir ilişkim yok. O insanlardan maaşlı olanları belki kendilerini mazur görebilir. Fakat herhangi bir ücret almaksızın, sadece bana karşı rakibane bir tutum takınanlar büyük bir yanlışa düşmüşlerdir. Benim dünya siyasetiyle hiçbir ilişkim yok. Dünya madem geçicidir. Ömür kısadır ve sonsuz hayat burada kazanılacaktır. Hem, madem dünya sahipsiz değildir, bu konukevinin Hakim ve Kerim bir yöneticisi var. Hem madem, insan tüm eylemlerinden yarın sorguya çekilecektir. Ve 'Allah, kimseye gücünden fazlasını yüklemez' sırrıyla imkansız önerilemez. Zararsız yol, zararlı yola tercih edilir ve dünyadaki dostlar insana ancak kabir kapısına dek eşlik edebilir. Elbette, bahtiyar odur ki, dünya için ahiretini unutmasın, asıl yurdunu bu geçici dünyaya feda etmesin, sonsuz mutluluğunu, dünya yaşamı için bozmasın, ömrünü anlamsız ve amaçsız işlerde tüketmesin, konuk olduğu evin sahibinin buyrukları doğrultusunda davransın, esenlik içinde kabir kapısından girsin. (…) Bir zaman, dünya ehli, benim gibi garip, çaresiz ve güçsüz bir adamdan korkup ve kuşkulanıp, beni binler adam gücünde sanarak çok kayıtlar altına almıştı. Sonra, Barla'nın bir mahallesi olan Bedre'de ve bir dağında bir iki gece kalmama izin verdiler. 'Said, ellibin asker gücündedir, bu yüzden serbest bırakmıyoruz' dediklerini öğrendim. Ben de derim, 'ey bedbaht dünya ehli, tüm gücünüzle dünyaya çalıştığınız halde, niçin onun işlerinden bile habersizsiniz? Şayet korkunuz bendense elli bin değil, bir asker bile benden çok işe yarayabilir. Odamın kapısında durup bana, 'çıkmayacaksın' diyebilir. Eğer korkunuz Kur'an'a ilişkin hizmetimden ve inancın manevi gücünden ise, yanılmışsınız, elli bin değil, elli milyon gücündeyim, haberiniz olsun. Çünkü Hikmetli Kur'an'ın gücüyle, sizin dinsizlerinizin de aralarında bulunduğu tüm Avrupa'ya meydan okuyorum. Yazdığım ve yaydığım iman nurlarıyla, onların pozitif bilim ve tabiat adını verdiği kaleleri paramparça etmişim. Onların en büyük dinsiz filozoflarını hayvandan aşağı düşürmüşüm. Dinsizlerinizin dahi içinde bulunduğu tüm Avrupa toplansa, Allah'ın yardımıyla, beni inancımın bir meselesinden geri çeviremezler. Madem böyledir, ben, sizin dünyanıza karışmıyorum, siz de benim ahiretime karışmayın. Karışsanız da boşunadır. 'Takdir-i Huda, kuvve-i bazu ile dönmez/Bir şem'a ki Mevla yaka, üflemekle sönmez' Benim hakkımda alışılmadık biçimde dünya ehli vehme kapılıyor ve korkuyor. Bende olmayan, olsa bile siyasi bir kusur oluşturmayan, suçlanmayı gerektirmeyen şeyhlik, büyüklük, hanedan, aşiret sahibi, etkin, bağlısı çok, hemşehrileriyle görüşmek, dünyanın halleriyle ilgili olmak, hatta siyasete girmek, aykırı olmak gibi bende bulunmayan şeyleri hayal ederek kuşkuya kapılmışlar. Hatta hapiste ve dışarıdaki, yani kendilerince bağışlanması imkansız olanları bile affettiler ama beni her şeyden alıkoydular. Fena ve fani bir adamın güzel bir sözü var: 'Zulmün topu var, güllesi var, kal'ası varsa/Hakkın da bükülmez kolu, dönmez yüzü vardır.' Ben de derim, 'Dünya ehlinin, yargısı var, şevketi var, gücü varsa/Kur'an'ın aydınlığıyla, ona hizmet edenin de/Şaşırmaz ilmi, susmaz sözü vardır/Yanılmaz kalbi, sönmez ışığı vardır.' Dostlarımın yanı sıra sürgünde benden sorumlu komutan ısrarla sordular, 'niçin belge almak için başvuruda bulunmuyor, dilekçe vermiyorsun?' Beş altı geçerli nedenim var: Biri, dünyalarına karışmadım ki, onların mahkumu olayım, onlara başvurayım. Ben İlahi kaderin mahkumuyum ve ona karşı kusurum var, sadece ona müracaat ederim. İkincisi, bu dünya çabuk değişir bir konukevidir, buna inandım ve bizzat gördüm. Bu yüzden gerçek yurt değildir, benim için her yer birdir. Madem yurdumda sürekli kalmayacağım, boş yere ona karşı çabada bulunmak, ona karışmak işe yaramıyor. Madem her yer misafirhanedir. O halde ev sahibinin rahmeti yar ise herkes yardır, her yer yarar. Eğer yar değilse, her yer kalbe dardır ve herkes düşmandır. Üçüncüsü, başvuru, yasalar içinde olur. Oysa altı yıldır bana karşı tümüyle keyfi ve kanundışı bir biçimde davranılıyor. Bana karşı yasadışı davrananlara kanun adına başvurulmaz. Dördüncüsü, bu yıl, buranın müdürü, benim adıma, Barla'nın Bedre beldesinde hava değişimi için birkaç gün kalmama ilişkin başvuruda bulundu, izin vermediler. Böyle, önemsiz bir ihtiyacıma olumsuz cevap verenlere nasıl müracaat edilir? Beşincisi, haksızlığı hak iddia edenlere karşı hak dava etmek ve onlara başvurmak bir haksızlıktır, hakka karşı saygısızlıktır. Ben bu haksızlığı ve hakka karşı saygısızlığı işlemek istemem. Altıncısı, dünya ehlinin bana verdiği sıkıntı, siyasi bir gerekçeye dayanmıyor. Çünkü onlar da biliyor ki, ben asla siyasete karışmadım, ondan özenle kaçınıyorum. Bana inançsızlıkları yüzünden ya da bilmeden dinsizlerin ekmeğine yağ sürerek azap veriyorlar. Öyleyse onlara başvurmak, dinden pişmanlık göstermek ve dinsizleri okşamaktır. Hem ben onlara başvurursam, İlahi kader beni onların zalim eliyle cezalandıracaktır. Çünkü onlar bana, dine bağlılığımdan ötürü eziyet ediyorlar. Kader ise, ihlastaki eksikliğimden ötürü bana acı veriyor. O halde bu sıkıntıdan şimdilik kurtuluş görünmüyor. Eğer onlara müracaat etsem, kader, 'ey ikiyüzlü!' diyecek, 'zalimlere başvuruda bulunmanın cezasını çek.' Başvurmasam, dünya ehli, 'madem bizi tanımıyor ve boyun eğmiyorsun, sıkıntıda kal' diyecek. Yedincisi, bir memurun görevi, kamuya zarar verenlere karşı çıkmak ve engel olmaktır. Oysa beni nezaret altına alan görevli, kabrin eşiğine yaklaşmış olan bir adama, 'Allah'tan başka ilah yoktur'daki imanın latif zevkini açıkladığım zaman, beni suçüstü yakalıyor gibi yanıma geldi. İçtenlikle dinleyen o çaresiz adamı da yoksun bıraktı. Başka zaman olsa, o insanlara hiç önem vermezlerdi. Zindanda yüz cinayeti olan bir kimseyle, her memur arada bir gelip görüşürken, birkaç yıldır amir, nezaretten sorumlu memur ve hükümetten birkaç önemli kişi hücremin önünden defalarca geçtikleri halde ne geldiler ne de durumumu sordular. İlkin düşmanlıklarından sandım, sonra anladım ki, vehim yüzünden. Sanki onları yiyecekmişim gibi benden kaçıyorlar. Böylesi kişilere başvurmak akıl kârı mıdır? Artık Eski Said yok, Yeni Said ise dünya ehliyle konuşmayı anlamsız buluyor. 'Ne yaparlarsa yapsınlar, onlarla ahiretin büyük mahkemesinde hesaplaşacağız' der ve susar. (…) Çoğu kimse, bana, 'sen' diyor, 'dünya ehlinin dünyasına karışmadığın halde, niçin her fırsatta onlar senin ötedünyana karışıyor? Oysa hiçbir yönetim, dünyayı terk etmiş ve münzevi yaşayanlara karışmaz.' Yeni Said'in bu soruya cevabı, susmaktır, 'cevabı ilahi kader versin' der. Bununla birlikte, zorunlu kaldığım için, Eski Said'in diliyle şöyle derim: Bu sorunun muhatabı Isparta vilayetidir. Çünkü bu yönetim ve buranın halkı, soruyla benden daha çok ilgilidir. Madem binlerce üye ve görevlisi bulunan bir hükümet ve millet benim adıma bunu düşünmeye mecburdur, ben niçin gereksiz olarak konuşayım. Çünkü dokuz yıldır bu ildeyim ve her gün biraz daha dünyalarından uzaklaşıyor, sırtımı çeviriyorum. Hiçbir halim örtülü kalmamış. En gizli risalelerim bile hükümetin ve bazı milletvekillerinin eline geçmiş. Eğer dünya ehlini kaygılandıracak ve telaşa düşürecek bir girişimim olsaydı, vilayet yönetiminin anında haberi olacaktı. Oysa, çekinmeksizin, yanıma gelenlere sırlarımı açıkladığım halde bana hiç ilişmeyip, sessiz kaldılar. Eğer vatan ve milletin mutluluğuna ve geleceğine zarar verecek bir suçum olsaydı, dokuz yıldır, valisinden tutun, köydeki karakol komutanına değin, kendilerini sorumlu gördüklerinden bunu hemen belirleyeceklerdi. Onlar, üzerlerindeki sorumluluk gereği, hakkımda çoğu zaman habbeyi kubbe yapıyorlardı. O halde, bu sorunun cevabını onlara bırakıyorum. (…) Hakim, savcı olunca, kuşkusuz, 'kimi kime şikayet edeyim, ben de şaştım' dedirtir benim gibi çaresizlere. Şimdiki durumum, hapisten daha sıkıntılıdır. Bir günü, bir hücre hapsi kadar beni sıkıyor. Bu gurbet, yaşlılık, hastalık, yoksulluk ve güçsüzlükle, kışın şiddetli soğuğunda her şeyden alıkonuldum. Bir çocukla, hastalıklı bir adamdan başka kimseyle görüştürmediler. Zaten ben, hücre hapsinde yirmi yıldan beri azap çekiyorum. Bu durumdan fazla bana sıkıntı verilecek olursa, Allah'ın gayretine dokunur diye korkuyorum. Mahkemede dediğim gibi, nasıl ki dört kez dehşetli depremler, bize zulmen saldırının zamanına denk gelmesi gibi bir çok olay var. Hatta sanıyorum benim haklarımın korunması için çok güvendiğim Afyon adliyesi, Denizli Mahkemesi’ndeki Risale-i Nur'a ilişkin başvuruma önem vermedi, beni düşkırıklığına uğrattı, adliyenin yangınına vesile oldu ihtimali var. Hakkımda vicdanlı ve insaniyetli olan bu kazanın hükümetinin, zabıta ve adliyesiyle birlikte beni tam koruması gerekir, diye düşünüyorum. Çünkü yirmi yılda yazdığım kitapları ve mektupları, üç adliye ve Ankara'daki resmi makamlar dokuz ay incelediler ve beraatimize karar verdiler. Fakat kimi yabancı odakların çıkarına, bu millet ve vatanın aleyhine çalışan bazı gizli dinsiz komiteler, beraat kararımızı bozmak için, her tarafta habbeyi kubbe yaparak kimi memurları aleyhimde kuşkulandırdılar. Amaçları, beni yıldırmak, sabrımı tüketmek ve 'artık yeter' diye feryat ettirmekti. Bana, sessizliğimi sürdürdüğüm için çok kızıyorlar. Sükutum, onları çileden çıkarıyor. 'Said'in çok etkinliği var' diyorlar., 'Kitapları hem çok hem de etkili. Onunla tanışan ve dinleyen hemen dost oluyor. O halde onu her şeyden soyutlayalım, herkesi ondan kaçıralım ve dostlarını ürküterek nüfuzunu kıralım.' Ben de derim, 'evet, o münafıkların dediği bir etki var, ama bu benim değil, Risale-i Nur'undur. Ve o asla kırılmaz, ona iliştikçe güçlenir. Millet ve vatanın aleyhinde hiçbir zaman kullanılamaz. İki adliye, on yıl arayla, şiddetli ve hiddetli yirmi yıllık belgelerimi incelediler ve hiçbir zaman cezayı gerektirecek bir suça rastlamadılar. Evet, eserler etkilidir. Fakat milletin ve yurdun çıkarına ve hiçbir zarar dokundurmaksızın yüz bin adama güçlü bir iman dersi vermekle, ebedi saadetlerine hizmette etkilidir. Denizli tutukevinde, ağır cezayla mahkum olan yüzlerce kişi, sadece Meyve Risalesi'yle dindarlaştı. Birkaç cinayeti olanlar tahta bitini bile öldürmekten çekinir duruma geldiler. Beni her şeyden soyutlamak, işkenceli bir azap ve zulümdür. Ve bu millete de hainliktir. Otuz-kırk yıldır hayatımı bu milletin içinde geçirdiğim halde, temasımdan hiç zarar görmediğine ve bu dindar millet, çok muhtaç olduğu imanı bulduğuna kesin delil, bu denli aleyhimdeki şiddetli propagandaya bakmadan, her yanda Risale-i Nur'a olağanüstü bir yöneliş ve rağbet göstermesi ve iltifatıdır. Duydum ki, benim geçimime ve rahatıma ilişkin buranın hükümeti bir başvuruda bulunmuş, kabul cevabı gelmiş. Onların insaniyetine teşekkür eder ve derim ki: En çok muhtaç olduğum ve hayatımda en esaslı ilke özgürlüktür. Asılsız kuşkular ve vehimler yüzünden eşi görülmedik bir biçimde özgürlüğümün kayıtlar altına alınması, beni hayattan cidden usandırıyor. Değil hapis ve zindanı, belki kabri bu duruma yeğlerim. Fakat iman hizmetinde aşırı sıkıntının bir o kadar sevaba yol açması, dayanma gücümü artırıyor. Madem bu vicdanlı kişiler benim hakkımda zulmü istemiyorlar, öncelikle hakkım olan özgürlüğümü savunsunlar. Ekmeksiz yaşarım ama özgürlüksüz asla! On dokuz yıldır bu gurbette, sadece iki yüz lira ile, şiddetli bir iktisat ve kanaatle, bir riyazet içinde yaşadım ve geçindim. İlmin izzetini korumak için kimseden bir şey almadım ve istemedim. Minnet altına asla girmedim. Maaş, zekat ya da sadaka kabul etmedim. Böylesi bir insan yiyecekten çok adalete muhtaçtır.

    Bu uzun alıntılar da gösteriyor ki, Bediüzzaman'ın 'sistem'le ilişkisi hem ilkesel, hem de konjonktürün gerektirdiği biçimde gelişmiştir. O, 'ehl-i dünya' diye nitelediği bu kadroya karşı, kişisel düzeyde 'şefkat ve merhamete' dayalı bir tutumdan vazgeçmezken, aynı zamanda zorunlu ya da istemli bir münzevi olarak ileri sürülen seküler yasa ve kuralların kendisine uygulanamayacağını belirtmiştir. Çabalarının dünyevi olmadığını, tümüyle iman esasları üzerinde yoğunlaştığını belirtmiştir. İslam'ın evrensel bir aydınlanma çağrısı olduğuna vurgu yapmış, bunun özünde ise adalet ilkesinin yattığını, 'öteki'yle ilişkinin bir bakıma bir tür 'politik konukseverlik' çerçevesinde gelişmesi gerektiğini ima etmiştir. Gerçi bunu yaparken muhataplarının gözünü kin bürümüş olmasını da hatırlatmaktan geri durmamıştır. Topuza karşı elimizde nur var, ifadesi, bu tutumu özetler niteliktedir. Bediüzzaman'ın 'ben sizin dünyanıza karışmıyorum, ne sizi ne de dünyanızı beğeniyorum' tutumunun izleyicilerince yeterince algılanabildiğini söylemek ise oldukça güçtür. Bir dönem, O'nun DP yönetimine kısmi bir manevi destek vermiş olmasından yola çıkılarak, o siyasal çizginin devamı olarak addedilen kimi partilere abartılı bir yandaşlığa dönüşen bir tutum, kendisini giderek siyasi sisteme entegre etme noktasına getirmiş ve tüm iddiası imani bir çaba olan bu geleneğin mecrasından oynamasına yol açmıştır. Bu kırılma noktası aynı zamanda bize, iman ekseninde yürüyen bir 'hareket'in niçin kendi tefekkürünü, bilimsel birikimini ve estetik çabalarını oluşturamamış olmasını da açıklar mahiyettedir. O kaynaktan yola çıkma iddiasında olan pek çok eğilimin farklı yerlere savrulmasında bu kırılmanın etkisi ortadadır. Bediüzzaman'dan bir model olarak söz ediyorsak, bu, kuşkusuz O'nun eylemleriyle sözleri arasındaki uyuma işaret etmeyi de zorunlu kılar. O, tüm çabasını iman üzerine yoğunlaştırırken, imanın ihsanı (iyilik), ihsanın hüsnü (güzellik) ve hüsnün de hakikati (gerçeklik) içerdiğini belirtmiş oluyordu. Yani, güzellik, iyilik ve gerçeklik iç içedir. Güzel olan iyidir, iyi olan gerçektir. Bu indirgemeci tutum, Bediüzzaman'ın tüm yaşamında mihverdedir daima. O halde, şunu öngörebiliriz ki, Risale'den beslenen bir düşünce ortamı, bizi, gerçekliğin, iyiliğin ve güzelliğin gelişkin formlarına götürmelidir. Bu iç içeliğin henüz gürbüz örneklerine tanık olmuş değiliz. Bunda sanırım Bediüzzaman'ı ve Risale'yi mutlaklaştırma eğiliminin ciddi oranda etkisi var. Oysa, O, 'bir sözü benim diye hemen almayınız, bir mihenge vurunuz, altın çıktı ise koynunuzda saklayınız, bakır çıkarsa geri gönderiniz' türünden bir ilkeyi de takipçilerine vermekten geri durmamıştı. Bu ilkenin ciddiye alındığını söylemek fazla iyimserlik olacaktır. Bu, bir bakıma, O'nun eleştirel okunmasını gerekli kılar. Ama sınırlı birkaç çaba dışında henüz bu okuma biçiminin örneklerine tanık olmuş değiliz. Bediüzzaman'ın dünya ve sistemle ilişkisini doğru kavramak ve bunu veri alarak geride bıraktığımız kırk yılın açığını kapatmak için her zamankinden fazla bir çabaya ihtiyaç duyduğumuz kesin. Bediüzzaman'ın Aziz Nesefi'yi andırır biçimde bir yorumu, insanların kimi hayvan suretlerinde görünmesi biçimindedir. Zübdetü'l-Hakayık'ta, müritleri şöyle der: 'Bizim şeyhimiz, gördüğü şahsın batınının ne sıfatta olduğunu haber verirdi. Şöyle ki, birkaç bin insanda ancak bir tane batını insani olan bulunur, derdi. Mesela, bir kişinin tabiatında insanları incitmek varsa, batını yılan ve akrep sıfatında, eğer koğucu ve gammaz ise kurt ve şempanze şeklinde, eğer tembelse, eşek ve öküz şeklinde, eğer son derece açgözlü ise karınca ve mayısböceği şeklinde, eğer dünyaya hırslı ise at ve katır şeklinde olduğunu ima ederdi.' Bunu çağrıştıran bir yoruma da Bediüzzaman'da rastlarız. Sıkıntılı günlerinde, kendisine zulmedenlerden birini yılan biçiminde görür. Bunu bir mektubunda şöyle anlatır :

    Bazı arkadaşlarım bana soruyor, 'Cuma gecesi, nedensiz olarak, mübarek bir misafirinizin gelmesiyle, caminize baskın yapılmış, bu olayın içyüzü nedir, niçin sana ilişiyorlar?' O olayın özü şudur: Kanuna aykırı olarak, keyfi biçimde, dinsizler hesabına, Cuma gecesinde kalbimize telaş vermek ve cemaati yıldırmak, beni, konuklarımla görüştürmemek için şeytani ve münafıkane bir saldırıdır. Tuhaftır, o geceden bir gün önce, Perşembe günü, gezinti için bir yere gitmiştim. Dönüşümde, iki yılan birbirine eklenmiş gibi uzun, siyah bir yılanın sol tarafımdan geçtiğini gördüm. Geldi, benimle arkadaşımın arasından geçti. Arkadaşıma, 'korktun mu?' diye sordum. 'Hayır' dedi. 'Görmedin mi?' 'Neyi?' 'O dehşetli yılanı' 'Hayır' dedi, 'görmedim.' 'Fesübhanallah' dedim, 'bu denli büyük bir yılan, aramızdan geçti ve sen görmedin' 'görmedim' dedi. O zaman hatırıma bir şey gelmedi. Fakat sonra kalbime geldi ki, 'bu sana bir işarettir, dikkat et.' Düşündüm ki, kimi gecelerde gördüğüm yılanlar gibidir. Yani gecelerde gördüğüm yılanlar ise, hainlik niyetiyle ne zaman bir memur yanıma gelse, onu yılan biçiminde görüyordum. Hatta bir kezinde müdüre söylemiştim, 'kötü niyetle geldiğin vakit, seni yılan suretinde görüyorum, dikkat et' demiştim. Demek bu görünen yılanlar, birer işaretti, hainlikleri bu defa niyet düzeyini aşacak, meskenimize saldıracaklar, bizi rahatsız edeceklerdi. Bu defaki saldırı, dıştan bakıldığında önemsiz ve küçük görünüyor. Fakat vicdansız bir öğretmenin kışkırtması ve katılımıyla, memurun verdiği emir, 'camide, namazın tesbihatındayken o konukları getirin' yönündeymiş. Amaç beni kızdırmak, Eski Said damarıyla, bu kanuna aykırı, sırf keyfi uygulamaya karşı, onları kovarak karşılık vermemi sağlamakmış. Oysa o bedbaht düşünemedi ki, Said'in dilinde, Kur'an'dan gelen elmas kılıçlar varken, elindeki kırık odun parçasıyla karşılık vermez. Jandarmalar aklı başındaydı. Hiçbir devlet, hiçbir hükümet, camide, namaz gibi dini bir görev üstündeyken kimseye ilişilmez. Zaten bitene değin beklediler. Memur hiddetlenerek, 'jandarmalar beni dinlemiyor' diye bağırıp çağırmış' ve kır bekçisini arkadan göndermiş. Çok şükür, Cenab-ı Hakk böylesi yılanlarla beni uğraşmaktan alıkoyuyor. Kardeşlerime de önerim şudur, zorunlu bir neden yoksa, bunlarla asla uğraşmayın. 'Ahmaka verilecek en güzel cevap, susmaktır' ilkesince, tenezzül edip konuşmayın. Şuna da dikkat edin: Canavar bir hayvana karşı kendini güçsüz göstermek, onu saldırısında daha da kışkırttığı gibi, canavar vicdanı taşıyanlara karşı dalkavukluk etmek ve zaaf göstermek, onları daha çok saldırıya özendirir. Öyleyse dostlarım uyanık davranmalı, dikkatli olmalı. 'Zulmedenlere karşı en küçük bir eğilim dahi göstermeyin, yoksa cehennem ateşi size de dokunur' ayetinin beyanıyla, zulme değil araç olanı, belki en küçük bir meyli bulunanları bile şiddetle tehdit ediyor. Küfre rıza küfür olduğu gibi, zulme rıza da zulümdür. 'Muini zalimin dünyada erbab-ı denaettir/Köpektir zevk alan sayyad-ı bi-insafa hizmetten.' Evet, bazıları yılanlık ediyor, bazıları köpeklik ediyor. Böylesi kutlu bir gecede, mübarek bir konuğu, mübarek bir duada iken, hafiyelik yaparak, sanki cinayet işleniyormuş gibi rahatsız edilmesi ve baskın yapılması, kuşkusuz bu şiirdeki tokadı hak ediyor. Bazen bana soruyorlar, 'Madem Kur'an'ın feyziyle, en inatçı dinsizleri ıslah ve irşat edebileceğini söylüyorsun, niçin sana saldıran o insanları çağırıp, düzelmeleri için çalışmıyorsun?' Şeriatın önemli kurallarındandır, 'zarara kendi isteğiyle girene acınmaz, acınmaya da layık değildir' İşte ben, gerçi Kur'an'ın gücüne dayanarak iddia ediyorum ki, çok alçak olmamak ve yılan gibi dinsizlik zehrini vermekle zevk duymamak şartıyla, en inatçı bir dinsizi, birkaç saat içinde ikna edemesem de, susturmaya hazırım. Fakat sonsuz derecede alçaklığa düşmüş bir vicdana, bilerek dinini dünyaya satar ve bilinçli bir biçimde hakikatin elmaslarını, pis ve zararlı cam parçalarıyla değişir şekilde münafıklığa düşmüş insan suretindeki yılanlara gerçeği anlatmak, gerçeğe karşı saygısızlıktır. 'Öküzün boynuna inci takmak' deyimindeki duruma benziyor. Çünkü bu işleri yapanlar, birkaç kez gerçeği Risale-i Nur'dan dinlediler. Ve bilerek, bu gerçeği, dinsizlik hesabına çürütmek istiyorlar. Yani yılan gibi zehirlemekten lezzet alıyorlar. Bana karşı bu yedi yılda yapılanlar, tümüyle keyfi, haksız ve yasadışıdır. Sürgün, tutsak veya hücrede yatanlara uygulanması gereken kanunlar ortadadır. Onlar, yakınlarıyla görüşebiliyorlar, hiçbir zaman yalnız bırakılmıyorlar. Her ülkede, ibadet hakkı korunur. Benim gibi tutuklu veya sürülmüş olanlar, yakınlarıyla görüştürülüyorlar. Haberleşme hakları var. Gezintiye çıkabiliyorlar. Ben, sürgün olmama rağmen, bütün bu haklardan yoksun tutuldum. İbadette bulunduğum camiyi bile bastılar. Tesbihat yapmamı engellediler. Hatta Burdur'da, eski göçmenlerden Şebab adındaki kişi, kayınvalidesiyle birlikte hava almak üzere buraya gelmişti, hemşehrilik bağıyla beni ziyarete geldi. Camideydik. Birden üç silahlı jandarma gelerek onu alıp götürdü. Sonra, o buyruğu veren görevli, 'kusura bakmayın, görevimizi yapıyoruz' diyerek serbest bırakmış. Bunun gibi onlarca olay yaşadım. Bu, birilerinin bana karşı keyfi ve haksız uygulamasıdır ki, o yılanları ve köpekleri bana musallat ediyorlar. Ben de onlara tenezzül edip bakmıyorum, onları Allah'a havale ediyorum. Zaten göç nedeni olan olayı çıkaranlar, şimdi memleketlerindeler. Güçlü reisleri, aşiretlerinin başındalar. Herkes terhis edildi. Başlarını yesin, dünyalarıyla en küçük bir ilişkim olmadığı halde beni ve diğer iki kişiyi bu uygulamanın dışında tuttular. Buna da razı oldum. Sonra duydum ki, o kişilerden biri müftü olmuş, memleketi dışında her yeri geziyor, hatta Ankara'ya bile gidiyormuş. Diğeri, İstanbul'da, hemşehrileriyle rahatça görüşebiliyormuş. Oysa beni bir köye hapsettiler, en vicdansız insanları da başıma diktiler. Yirmi dakika uzaklıktaki köye, altı yılda iki kez gidebildim, soluklanmak için gezmeme izin verilmedi. Kanunun herkese eşit biçimde uygulanması gerekir. Kişilere ve köylere göre ayrı yasa olmaz. Demek ki, bana yapılan tümüyle kanun dışıdır. Buradaki görevliler, resmi yetkileri, kişisel garazları doğrultusunda kullanıyorlar. Tüm bunlara karşı Rahman ve Rahim olan Allah'ıma yüz binlerce şükrediyor ve diyorum ki, 'onların tüm baskı ve eziyetleri, Kur'an'ın nurlarını ışıklandıran çabalarımın ateşine odun oluyor, iyice tutuşturuyor ve yakıyor. O baskıları gören ve gayretin ısısıyla yayılan Kur'an nurları, Barla yerine bu ili, belki ülkenin dört bir yanını bir medreseye dönüştürüyor. Onlar beni bir köyde tutuklu sanıyor. Dinsizlerin rağmına, tam aksine, Barla bir kürsüye dönüşüyor, Isparta gibi yerler bir medrese haline geliyor. Allah'a sonsuz hamd olsun.'

    Yine bir başka mektubunda, artık yapılanlara dayanma gücünün kalmadığını belirtir ve belki de ilk kez bu denli sesini yükseltir:

    Afyon Mahkemesine beyan ediyorum ki, artık yeter, sabrım ve dayanma gücüm kalmadı.

    Yirmi iki yıl, gerekçesiz bir sürgünde, sürekli baskılar altında, hücre hapsinde, beni sıkmakla birlikte, altı mahkeme, iki üç meseleden başka Risale'nin yüz kitabında sorumluluk gerektiren bir şey olmadığı halde, kuşku yüzünden, olması mümkün şeyleri olmuş gibi göstererek, kanunsuz bir şekilde, bizi üç kez hapse sokmanız, dünyada benzeri görülmemiş bir zulümdür. Gelecek kuşaklar bunu hatırlayıp, zalim sorumlularını lanetle anacaklardır. Ahiretin büyük mahkemesinde de cehennemin en aşağı düzeyine atmakla o zalimleri mahkum edeceklerine inancımız tamdır. Şimdiye kadar tahammül edip susuyorduk. Yoksa hakkımızı savunmaktan aciz değildik. İşte, on beş yıl içinde, altı mahkeme, yirmi yıl Nur Risalelerini ve mektuplarımızı inceleyip, beşi, bize her yönden beraat vererek ilişmediler. Sadece Eskişehir Mahkemesi, kadınların örtünmesine ilişkin risalenin birkaç sözcüğünü bahane ederek, her yana çekilmesi mümkün olan bir yasa maddesiyle küçük bir ceza vermişti. Temyizden sonra, itiraz dilekçemde kanunsuzluğun bir örneği olarak Ankara'ya şöyle yazmıştım: Binüçyüz elli yılda, üçyüzelli milyonun bir kutsal ilkesiyle sürekli ve güçlü bir İslami geleneği ders veren ve emreden örtünme ayetini, eskilerde kalmış bir dinsizin bu meseleye ilişkin itirazına ve uygarlığın eleştirisine karşı savunmak için üçyüzelli bin Kur'an yorumunun yargılarına uyarak, o ayeti yorumlayıp, binüçyüz elli yılda, atalarımızın mesleğine uyan bir kimseye, o düşüncesi için verilen ceza ve mahkumiyeti, dünyada adalet varsa, elbette o yargıyı yalanlayacak ve bu tuhaf lekeyi, bu hükümetteki adliyeden silecek. Bu yorumu, savcıya gönderdim. 'Buna gerek yok' dedi, 'zaten cezanız çok az.' Bu örnekteki gibi, size ve Ankara'daki makamlara, sunulan itiraz dilekçesinde ve savunmamda, çok sayıda ilginç değiniler bulunuyor. Afyon mahkemesinden ister ve umut ederim ki, bu milletin ve vatanın çıkarına, bir ordu kadar hizmeti ve bereketi bulunan Risale-i Nur'un tümüyle serbest kalmasına karar versinler. Bunu adaletin gerçeği adına sizden rica ediyoruz. Yoksa, benimle ilişkileri yüzünden hapse giren birkaç dostumun gidişiyle birlikte size bildiriyorum ki, beni, en büyük cezaya çarpacak bir suç işleyip, böylesi bir hayattan ayrılacağıma ilişkin bir düşünce kalbime gelmiş. Hükümet beni korumalı ve yardım etmelidir. Bunda milletin çıkarı ve vatanın yararı vardır. Böyle yapılması gerekirken, baskılarla bana eziyet ediyorsunuz. Kırk yıldır benimle mücadele eden gizli dinsiz komitesi, önemli bir makam elde ederek karşıma çıkıyor. Hükümet ise, ya bundan habersiz veya izin veriyor. Reis bey, izninizle çok hayret ettiğim bir şeyi soracağım: Siyasete hiç karışmadığım halde, niçin siyaset ehli, benim tüm haklarımı elimden alıyor? Cinayet işlemişim gibi beni üç buçuk ay soğuk bir hücrede tuttular. Defalarca zehirlediler. Bana yardımcı olmak isteyen dostlarımı benimle görüştürmediler ve hücreme almadılar. Yaşlılık, gurbet, hastalık ve yalnızlık içinde kitap okumama bile izin verilmedi. Savcıdan çok rica ettim, 'bana bir tek kitabımı verin' diye. 'Hayır' diye diretti. Yalnız olarak, büyük, kilitli, soğuk ve nemli bir koğuşta kaldım. Memur ve görevliler, bana karşı düşmanca davranıyorlardı. Müdüre, savcıya ve mahkeme başkanına bir dilekçe yazdım. Bir dostuma gönderdim ki, yeni harflerle yeniden yazsın. Bir suç işlemişim gibi, penceremi çivilediler. Duman beni sıkıyordu, pencerelerden birini çivilemeyin dedim. Şimdi onu da mıhladılar. Hücre hapsi genellikle on beş gün idi ama beni üç buçuk ay, kanunsuz biçimde orada tuttular. Hiçbir arkadaşımla görüştürmediler. Üç aydan beri, aleyhimde kırk sayfalık bir iddianame yazılıp bana gösterildi. Yeni harfleri bilmiyordum, hastaydım ve yazım güçsüzdü. 'Beni' dedim, 'iddianameyi okuyacak ve savunmamı yazabilecek bir öğrencimle görüştürün' 'Hayır' dediler, 'sadece avukatınla görüşebilirsin' Kabul ettim. Ondan da vazgeçtiler. Sadece bir arkadaşıma, 'iddianameyi eski yazıya çevir' demişler. Oysa o, en az altı yedi gün sürerdi, bırakmadılar ki, birkaç saatte onu birisi bana okusun. Bu, şiddetli bir baskıyla, yasal haklarımı engellemek ve elimden almaktır. Dünyada yüz cinayeti bulunan ve asılacak olan birine bile böyle davranılmaz. Ben, gerçekten bu, eşi görülmemiş işkencenin nedenini bilmediğimden çok ıstırap çekiyorum.

    Bediüzzaman'ı bu ıstırabıyla baş başa bırakanlar, bugün o ilahi adaletin gerçekleştiği 'büyük mahkeme'de sorgularını bekliyorlar. O ise, (doğrusunu Allah bilir) kabrinden açılan nurani bir pencereden cennetin güzelliklerini seyrediyordur. O'nu bir karmaşa ve kaosun, bir çatışmanın, bir kavga ortamının içine çekmek isteyenler, bunu başaramadılar. 'Müsbet hareket' tutumu ise, giderek bir teslimiyet psikolojisini üretti. Bediüzzaman'ın 'dava'sından asla ödün vermeden, kendi meselesinin ortamında yaşaması ve karşısına çıkan aşılması güç engelleri, büyük bir cehd ile aşması, çatışmaya girmemesi, buna karşılık uzlaşmaya da düşmemesi, bugün hâlâ, üzerinde kafa yorulması gereken bir mesele olarak duruyor. Yine, O'ndan bir alıntıyla bitirmek istiyorum. Bu alıntı bize, son derece kritik bir soruna ilişkin çok değerli bir uyarıda bulunuyor:

    Bir zaman, kimi dostlarım bana sordular, 'yeryüzünü darmadağın eden ve İslam'ın geleceğiyle ilgili olan Dünya Savaşı’nı hiç merak etmiyor ve ona ilişkin herhangi bir şey sormuyorsun. Oysa bazı dindar ve bilgin kimseler, cemaati ve camiyi bırakıp radyo başına koşarak savaşın seyrini izliyor. Acaba bundan daha büyük bir olay mı var, yoksa onunla ilgilenmek zararlı mıdır?' Onlara şöyle dedim: Ömür sermayesi çok az, zorunlu işler çok fazla. Birbiri içindeki daireler gibi, her insanın gönül ve mide dairesinden, beden ve ev dairesine, mahalle ve kent dairesinden yurt ve ülke dairesine, yeryüzü ve insanlık dairesinden canlılar ve dünya dairesine dek daireler var. Her dairede, herkesin bir ödevi bulunur. Fakat en küçük dairede, en büyük ve önemli bir görev bulunuyor. Ve en büyük dairede geçici ve önemsiz bir görev bulunabilir. Ne var ki, büyük dairenin çekiciliği, küçük dairedeki gerekli ve zorunlu hikmeti bıraktırıp, amaçsız ve anlamsız işlerle meşgul eder. Hayat sermayesini boş yere harcatır. Ve bazen, bu savaş boğuşmalarını merakla izleyen, bir tarafa kalben destek verir, onun zulümlerini hoş görür ve ortak olur. Evet