Köprü Anasayfa

Hidayet: Dine Yöneliş Zamanı

"Yaz 2005" 91. Sayı

  • Hidayet: Dine Yöneliş Zamanı

    Editör

    İnsan fıtratının temel unsurlarından olan "inanç" olgusu insanlık tarihi boyunca çeşitli şekillerde kendini göstermiştir. Bu bağlamda inanma şekilleri, din değiştirme ve dine yönelme hareketleri kelam, felsefe, sosyoloji ve psikolojinin sürekli ilgisini çekmiş, bu konularda farklı araştırma sahalarının ortaya çıkmasına neden olmuştur.

    Son yıllarda, Avrupa ve Amerika başta olmak üzere, tüm dünyada dine yöneliş dikkat çekmektedir. Süregelen savaşlarda sönen milyonlarca hayatla birlikte saadetini yitiren insanlık, kendisine huzur verecek yeni arayışlar içerisine girmiştir. Maddeten doyurulan, fakat ruhen aç bırakılan modern çağ insanı, bugün, varlığını sorgulayarak imanı yeniden keşfetmektedir. Zira materyalist yaklaşımlar, din dışı felsefe insanlığa beklediği saadeti veremediği gibi, büsbütün huzursuz etmiştir. Bugün, "popüler esaret" olarak nitelendirebileceğimiz "nefisperestlik", popüler kültürün sunduğu "dünyevileşme, günübirlik yaşam" insanlığa sorgusuz ve sorumsuz bir hayatı dayatmış, insanı kendi nefsinin esiri yaparak yaradılış gayesinden uzaklaştırmıştır. Bu uzaklaşma, insanlığa her zaman felaketi ve huzursuzluğu getirmiştir. Yakın zamanda yaşanan deprem, tsunami, kasırga vb. felaketler ise insanlığın inanma ihtiyacını pekiştirmiş ve dini noktadaki arayışlarını hızlandırmıştır. Bugün insanlığın istediği; insanı, insanlığı huzura kavuşturacak yol haritalarıdır. Son yıllarda tüm dünyada kendini hissettiren "dine yöneliş" bunun göstergelerinden biri olarak irdelenmesi gereken bir durumdur.

    Biz de bunları göz önüne alarak bu sayımızın dosya konusunu "Hidayet: Dine Yöneliş Zamanı" olarak belirledik. Konuyu, "din, hidayet-dalalet, irşad, mühtedi, tevfik, iman-küfür-ateizm, cüz'î irade, sırat-ı müstakim, doğru İslamiyet, mutluluk" gibi anahtar kavramlar çerçevesinde işlemeyi planladık. Bu kavramlar çerçevesinde; "insan psikolojisi açısından ele alındığında, insanda inanma ihtiyacını doğuran psikolojik ve sosyolojik amiller nelerdir? Günümüzde dine yönelişteki artışı neye bağlayabiliriz? Sosyolojik olarak, dünya ülkelerinin birinci derecede sorun olarak algıladıkları terör, saldırganlık ve anarşi hareketlerini dine yöneliş, hidayet-dalalet kavramları çerçevesinde nasıl değerlendirebiliriz? İmanlı bir kimsenin, eğitim, kültür, toplum, aile vb. açılardan yaşadığı topluma katkıları nelerdir? Kelam âlimleri hidayet kavramını nasıl ele almışlardır? İnsanı ve insanlığı hidayete ulaştıracak metotların ve özendirici modellerin önem kazandığı ve iletişim vasıtalarının üst düzeyde olduğu günümüzde İslam âleminin geri kalmış görüntüsü, gayrimüslim toplumların hidayete yönelmelerinde nasıl rol oynayacaktır? İslam'ı anlatmada bir model ve metod olarak Bediüzzaman'ın 'Doğru İslamiyet'in ve İslamiyet'e layık doğruluğun gösterilmesi' şeklindeki tespitini nasıl anlamak gerekir? Bediüzzaman'ın "asrı saadet modeli" olarak iman kavramını ön plana çıkarması, hidayet açısından nasıl değerlendirilmelidir? Tecdit geleneği göz önünde bulundurulduğunda, ülkemizde ve Batı'da İslam'ı anlatmada Bediüzzaman'ın ve Risale-i Nur'un farklılığı nedir?" gibi sorulara cevaplar aradık.

    ***

    Ramazan Altıntaş "teolojik açıdan hidayet olayını" yorumluyor. Hidayetin hem İlâhî ve hem de insanî fiillerle bağlantısının olduğuna dikkat çeken Altıntaş; sosyal bilimlerin ihtida olaylarının daha çok fizikî; kelam ilminin ise metafizik boyutlarıyla uğraştığını belirtiyor. Yazısında "hürriyet" meselesine de değinen yazar, itikadi mezheplerin hidayet olayını nasıl ele aldıklarını araştırıyor.

    Yazısında, pozitivist mantıkla insanın sadece biyolojik ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik çalışmaların eksikliğini anlayan ve insana ruhsal ve manevî açılım sağlamaya ihtiyaç duyan postmodern anlayışın bir boyutuyla imanın yeniden keşfini gündeme getirdiğini vurgulayan Nurullah Çetin, bunu daha iyi anlayabilmek için Postmodernizmin etkilediği çağdaş dünyayı ve dönemi veriler ışığında okumak gerektiğini belirtiyor. Bu nedenle Nurullah Çetin, önce bununla ilgili kavram ve terimleri irdeliyor ve tarihsel süreci ana hatlarıyla gözler önüne seriyor.

    Hüseyin Hatemi, yazısında hidayetin tanımını, hidayet vasıtalarını ve hidayete nasıl erişilebileceğinin yollarını anlatıyor.

    Süleyman Uludağ, hidayet ve aşamalarını anlatıyor. Uludağ, hidayet, irtidat ve dalalet kavramlarının genel anlamıyla birlikte günlük dilde ifade ettiği manaları da incelediği makalesinde, hidayetin büyük bir nimet olduğunu, müminin derya içinde olup suyun değerini bilmeyen balıklar gibi olmayıp bu nimetin değerini kavraması gerektiğini vurguluyor.

    Atilla Yargıcı, "ihdina" ve "huden" kelimelerini çeşitli tefsirlere göre açıkladıktan sonra Kur'an'ın herkes için bir hidayet rehberi olduğunu vurguluyor.

    İngiliz mühtedilerden Abdulhakim Murad, on dört yüzyıl sonra bile İslam'ın epeyce farklı toplumlarda insanları kendine cezbetmeye devam etmesinden yola çıkarak bu gerçeğin niteliğinin hâlâ daha hakkıyla anlaşılmış olmaktan uzak olduğunu belirtiyor. Bu nedenle Abdulhakim Murad yazısında, sosyologların 'dönme' adını verdikleri olgunun İslâmî kitâbî ve teolojik bağlamda ne anlama geldiğini, İslâm tarihindeki en göze çarpan ihtida olaylarını ve internetteki yeni 'siber-hidayet' fenomenini inceliyor.

    İnsanın inanan bir varlık oluşunu ön plana çıkaran Hülya Alper, inançsız bir insanın tasavvur olunamayacağını vurguluyor. Makaledeki bu fikir, gerek İslâm âlimleri gerekse Batılı araştırmacı ve düşünürlerin açıklamalarıyla zenginleştirilerek tartışılıyor.

    M. Ali Kaya "hidayet"i, imanla insan kalbini nurlandıran, aklını tatmin eden, vicdanını ışıklandıran ve ruhunu rahata kavuşturan bir huzur hali olarak tarif ederken, bu hali kazanmanın her insanın hedefi olduğunu ve hayatın amacı olan mutluluğu kazanmanın ancak hidayetle mümkün olabileceğini vurguluyor.

    Ümit Meriç'le, sosyologluk vasfından ziyade kulluk vasfıyla sorularımıza cevap veren mü'mine bir hanımın gözüyle hidayet olgusunu konuştuk. Batılı sistemlerin kendi insanını bedenen doyurup tatmin ederken ruhen zafiyete düşürdüğünü vurgulayan Meriç, Batı insanının akıllarını, gönüllerini ve ruhlarını tatmin edecek yeni arayışlara girdiğini belirtiyor. Norveç ile ilgili gözlemlerini de bizlerle paylaşan Meriç, Norveç insanının, Bediüzzaman'ın ifadesinde olduğu gibi "gayr-ı müslim mümin" olduğunu, bu insanların İslam olmayı beklediklerini belirtiyor ve bu noktada Müslümanların İslam'ı temsil kabiliyetlerini geliştirmelerinin önemine dikkat çekiyor.

    Sadık Yalsızuçanlar makalesinde, varlık, müşahede, akıl, kalp kavramlarının imanla ilişkisini ortaya koyarak, imanın "bağlanma, bir hakikate intisap etme" olduğunu vurguluyor ve iman küfür karşılaştırması yapıyor.

    Allah, dinsizlik, ateizm kavramları üzerinde duran Taha Çağlaroğlu, imanın bir bütün olduğunu vurguluyor. Yazısında inanan-inanmayan insan karşılaştırmaları yapan Çağlaroğlu, imanın insana iki dünya saadetini insana kazandırdığını ortaya koyuyor.

    İslam tarihinin bir açıdan ihtidalar tarihi olduğunu vurgulayan Metin Karabaşoğlu, İslâm'ın ilk günlerinden itibaren, daha önce başka bir din veya yol üzere iken İslâm'a dönen insanların ellerinde ilerlediğini belirtiyor. Karabaşoğlu, İslâm'ın bu şekilde hemen her ırk, renk, dil ve etnisiteden insanı içinde barındıran bir bütünlük sunar hale geldiğini vurguluyor. Avrupa'da gerçekleşen ihtidalara değinen Karabaşoğlu, bu ihtidaların 'kılıcın eseri' olmadığını belirtiyor. Karabaşoğlu'na göre bu ihtidalar, Batı'nın İslâm karşısındaki ezici propagandasına, siyasal hâkimiyetine, ekonomik ve bilimsel üstünlüğüne ve de kültürel hegemonyasına rağmen İslâm'ın hayatiyetini devam ettirme gücünün ve kabiliyetinin alâmetidir. Bu durum da Bediüzzaman Said Nursî'nin 1900'lerin başında ortaya koyduğu; "Medenîlere galebe ikna iledir" ve "Eğer biz ahlâk-ı İslâmiyenin ve hakaik-ı imaniyenin kemâlâtını ef'âlimizle izhar etsek, sair dinlerin tâbileri elbette cemaatlerle İslâmiyete girecekler…" tesbitinin teyidi hükmündedir.

    Ali Köse makalesinde, İngiltere'de 1990-94 yılları arasında İngiliz mühtedilerle ilgili yapılan bir alan araştırmasının, bir doktora çalışmasının neticelerini bize aktarıyor. Din değiştirmenin, farklı sonuçları doğuran değişik şekil ve şartlarda gerçekleşebileceğine dikkat çeken Köse, bu çalışmasının hedefini "İslam dinini kabul ederek Müslüman olan İngiliz mühtedilerin İslam'a giriş sebeplerini, din değiştirmelerine neden olan psikolojik ve sosyolojik temelleri anlamaya çalışmak" olarak belirlemektedir. Ali Köse bu bağlamda "Mühtedileri motive eden dinamikler nelerdir?", "Değişimin şekli nedir?", "Eğer bir arayış varsa, bunu hızlandıran süreçler nelerdir?" sorularına cevap arıyor.

    Musa Kâzım Yılmaz'ın yazısı, insanın sapkınlığa düşmesinin nedenlerini irdeliyor. Yazar makalesinde, kâinatta, insanı hidayete teşvik eden ilahi, doğal, psikolojik ve sosyal unsurlar ile; insanı dalalete ve sapıklığa sevk eden sebepleri anlatıyor. Makalesinde dinde zorlama olmadığına dikkat çeken Yılmaz, hiçbir insanın cennetlik veya cehennemlik olmak üzere yaratılmadığını, insanın amellerinin akıbetini belirleyici olduğunu gözler önüne seriyor.

    Özcan Hıdır, İslam'ın ilk yıllarında hidayet olgusunu ve bu dönemdeki Yahudi ve Hıristiyan mühtedileri inceliyor. İslâm'ın ilk yıllarında yaşanan hidâyet hadiselerinin dinî, siyasî, sosyo-kültürel ve psikolojik yönlerinin incelendiği çalışmalara şiddetle ihtiyaç olduğunu vurgulayan Özcan Hıdır'ın makalesi, bu bağlamda okuyuculara yeni açılımlar sunuyor.

    Ziya Kazıcı, Osmanlı'daki ihtida ve tebliğ faaliyetlerinin diğer misyonerlik hareketlerinden farklılığını, gayr-i müslimlerin o dönemde İslam'a yöneliş nedenlerini, Osmanlı Devleti'nin yeni Müslüman olacaklar için sunduğu maddî ve manevî bazı imkânları belgelerle ortaya koyuyor.

    "Amerika Birleşik Devletleri'nde İslam"ı anlatan Furkan Aydıner, Amerika'da İslam'ın olumsuz şartlara rağmen yükseldiğini gözleri önüne seriyor. Aydıner yazısında, nefsin tatminini esas maksat yapan sefahete dayalı kapitalist ideolojinin bireylere bu dünyada cennet vaadinde bulunduğunu, kitle iletişim araçlarıyla bu ideolojinin Amerikalılara telkin edilerek, bir tüketim toplumunun oluşturulduğunu, "hayat eğlencedir" (life is fun) sözünün insanların sadece tişörtlerine değil, akıllarına ve kalplerine de nakşedildini belirtiyor. Yazar, ruhen huzursuz hale gelen Amerikan toplumundaki sekülerleşme sürecinin 20. yüzyılın sonlarına doğru yavaşlayarak, yerini maneviyat arayışlarına bıraktığını tespit ediyor. Yazısında Amerika'da 11 Eylül sonrası İslam'ı da anlatan yazar, İslam'ı fiilen arayan tüm insanlara ulaştırmak için yapılması gerekenleri gözler önüne seriyor.

    Ali Murat Yel, internetin din değiştirme süreci üzerindeki etkilerini tartışmaya açarken, medya teknolojisinin gelişmesiyle özellikle internet ortamında din ile ilgili sitelerin sayısının giderek arttığına dikkat çekiyor. Yel'in makalesi din değiştirmeyi teşvik eden sitelerden, Hıristiyanlık (Sinner's Prayer) ve Yahudilik (Conversion to Judaism Home Page) ile ilgili iki siteyi inceliyor.

    Hikmet Hocaoğlu, İslam tarihinde kuvvet ve şiddeti yöntem olarak seçmiş hiçbir hareketin başarılı olamadığını, bu bağlamda dine hizmet ve irşadı kendisine misyon olarak seçen fert veya çeşitli yapılardaki toplulukların çalışmalarını ferdi esas alan "iman hizmeti" üzerine yoğunlaştırmaları gerektiğini vurguluyor. Hocaoğlu çalışmasında, buna örnek olarak Hz. Hasan'ın halifelikten feragat etme tavrını gösteriyor. Bu makalede, bu tavrın Risale-i Nur hizmet metodu ile uyumluluğu, Risale-i Nur metinlerine başvurularak anlatılıyor.

    ***

    Sizleri dergimizle baş başa bırakırken 92. sayımızda "Adalet" dosya konusuyla karşınızda olmayı umut ediyoruz.